اطفا حریق چیست

به هنگام توضیح سیستم اعلام حریق، توضیح دادیم که جلوگیری از حوادث و نجات دادن جان انسان‌ها از مهم ترین کارکردهای این سیستم می‌باشد. اما مهار کردن آتش و انجام اقدامات لازم برای خاموش کردن آن نیز، از اهمیتی بالا برخوردار است. این سیستم متشکل از چندین بخش بوده و معمولاً اتومات می‌باشد.

انواع سیستم های اطفا حریق

روش های اطفا حریق دارای دو جزء کپسول‌های دستی و سیستم‌های اتوماتیک می‌باشند. کپسول‌های دستی به دو نوع اطفا حریق خشک پودری و گاز CO2 تقسیم می‌شوند. سیستم‌های اطفای حریق اتوماتیک ممکن است با دستور از مرکز اعلام حریق و یا با عملکرد مستقل، عمل کنند. در صورتی که مرکز اعلام حریق به دستگاه اطفا حریق دستور دهد، سیستم اطفاء شروع که اقدامات لازم برای مهار کردن آتش می‌کند و در غیر این صورت، این سیستم با عملکرد مستقل، به یکی از سه صورت پخش کف، پخش آب و پخش گاز CO2 (سیستم اطفاء حریق اتوماتیک co2) ، اقدام به خاموش کردن آتش و جلوگیری از خسارات مالی بیشتر می‌کند.

سیستم اطفا حریق دستی

در سیستم‌های اطفا حریق دستی، از تجهیزاتی استفاده می‌شود که نیاز به یک نیروی انسانی دارند. مثل کپسول‌های آتش نشانی. این کپسول‌ها بسته به نوع حریق انواع متفاوتی دارند.

انواع سیستم اطفا حریق دستی

خاموش کننده‌ های پودری :

در زمان‌های قدیم افراد قوطی‌هایی را از مواد پودری پر کرده و در نقاط مختلف ساختمان‌های مسکونی می‌گذاشتند تا به هنگام آتش سوزی، افراد مسئول آنها را روی آتش خالی کرده و آن را مهار کنند. اما به مرور زمان پودرهای مخصوصی برای مهار آتش طراحی و تولید شد. این پودرها شامل پودر خشک شیمیایی، پودر تر شیمیایی و پودر اطفا حریق خشک می‌باشند.

خاموش کننده های دی اکسید کربن ( گاز کربنیک ) : از سالها پیش از این گاز برای خاموش کردن آتش و در دستگاه های مختلف استفاده می‌شود. چرا که این گاز مزیت‌های فراوانی دارد. از جمله غیر قابل احتراق، بی بو، خنثی، خنک و غیر سمی است. این گاز همچنین هادی الکتریسیته نمی‌باشد. این گاز خود را جایگزین اکسیژن می‌کند و به همین دلیل، با کاهش اکسیژن آتش مهار می‌شود. روش های اطفا حریق گازی زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند که به دلیل حساسیت بالای محیط، ممکن است استفاده از آب و فوم به وسایل و تجهیزات موجود در محیط مورد نظر آسیب وارد کند.

خاموش کننده های حاوی ترکیبات هالوژنه :

مواد هالوژنه عملکردی مشابه گاز CO2 داشته و مانند این گاز، روی مواد را پوشانده و مانع برخورد اکسیژن با این مواد می‌شود. این مواد سنگین تر از هوا هستند و به همین دلیل، به سرعت روی مواد را پوشانده و جایگزین اکسیژن می‌شوند. این مواد پس از خروج از سیستم و هنگام پخش شدن در محیط، به سرعت تبدیل به بخار شده و تبخیر می‌شوند.

خاموش کننده های حاوی کف : کفی که برای اطفا حریق مورد استفاده قرار می‌گیرد، کفی سبک‌تر از مواد و مایعات قابل اشتعال است. بنابراین در سطح آن شناور شده و به سمت پایین حرکت نمی‌کند. این کف همچنین روی آتش را می‌پوشاند. یعنی اجازه‌ی تماس آتش با اکسیژن را نمی‌دهد و مانع برخاستن گاز قابل اشتعال از روی مواد شده و بدین ترتیب آتش را مهار می‌کند.

سیستم‌های اطفا حریق اتوماتیک

این سیستم‌ها برای مهار کردن آتش به نیروی انسانی نیاز نداشته و به محض دستور سیستم اعلام حریق، اقدام به خاموش کردن آتش می‌کنند.

از دستگاه اطفا حریق اتوماتیک معمولاً در مکان‌های تجاری، صنعتی و نظامی استفاده می‌شود. این دستگاه اطفا حریق صنایع گوناگون و فضاهای کوچک و مجتمع‌ها و فضاهای بزرگ را نیز ساپورت می‌کند. از سیستم‌ های اطفا حریق در سایر مکان‌ها مثل صنایع ریلی و دریایی و هوایی، موتور خودروها و نفربرهای نظامی و صنعتی، اتاق های کابل و کامپیوتر و تجهیزات برقی و صنایع تولیدی، معدنی و نفت و گاز نیز استفاده می‌شود.

انواع سیستم اطفاء حریق اتوماتیک

سیستم اطفای حریق اتوماتیک مه آب (Water Mist) :

این سیستم از غبار آب استفاده می‌کند. منظور از غبار آب، قطرات بسیار کوچک اب می‌باشد. در این نوع از اطفاء، اطفاء حریق به صورت خنک سازی شعله ها و گازهای محیط اطراف و به همراه عملیات تبخیر صورت انجام می‌شود.

سیستم اطفای حریق اتوماتیک پودری یا ذرات معلق آیروسل (Aerosol) :

این سیستم از گاز و پودر برای مهار کردن اتش استفاده می‌کند هنگامی که سیستم اعلام حریق فرمان آتش را به این دستگاه اطفا حریق می‌دهد، کپسول ایروسل شروع به پخش کردن ذرات ریز جامد ( کمتر از 10 میکرومتر ) بر روی اتش کرده و بدین ترتیب، آتش را مهار می‌کند.

سیستم اطفای حریق اتوماتیک ورتکس (Vortex) :

این سیستم از ترکیب گاز نیتروژن و مه آب استفاده می‌کند. هنگام فشار نیتروژن، آب به ذرات ریزی تقسیم شده و بعد از ترکیب با این گاز، از نازل خارج می‌شود. این سیستم یک ترکیب برای خنک و مهار کردن آتش می‌باشد چرا که آب آتش را خنک کرده و نیتروژن از میزان اکسیژن آن می‌کاهد.

سیستم اطفا حریق اتوماتیک آبی سقفی یا اسپرینکلر (Sprinkler) :

این دستگاه اطفا حریق اتوماتیک آبی، در سقف قرار گرفته و از آنجا کار مهار کردن آتش را انجام می‌دهد. جهت نصب و استفاده از این سیستم، به لوله کشی سقفی یا دیواری مناسب در مکان مورد نظر نیاز است. از این سیستم معمولاً در پارکینگ‌ها، مخازن نگهداری سوخت، هتل‌ها، انبارها و… استفاده می شود.

سیستم اطفا حریق اتوماتیک و خودکار گازی هالون (Halon) :

در این سیستم اطفا حریق از گازهای مختلفی برای مهار آتش استفاده می‌شود. همانطور که پیش تر گفتیم، از گازها هنگامی استفاده می‌شود که مهار کردن آتش با کف یا آب به تجهیزات موجود در محیط آسیب بزند؛ به همین دلیل از این سیستم اطفا حریق معمولاً در دیتاسنترها ( مراکز داده ) استفاده می‌شود.

سیستم اطفا حریق اتوماتیک فوم (Foam) :

در دستگاه اطفا حریق فوم، ترکیب آب و فوم از نازل‌ها خارج شده، روی سطح در حال اشتغال قرار گرفته و آتش را مهار می‌کند.

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک پودری

سیستم اطفاء حریق اتوماتیک پودری، نسلی جدید از سیستم‌ های اطفای حریق اتوماتیک پودر خشک بوده که تحت آزمایش‌های گوناگون، نتایج خوب و مطلوبی را در موقعیت‌های مختلف ارائه داده است. این سیستم جدید و سریع بوده و به صورت لحظه‌ای عمل می‌کند. این دستگاه سیلندرهایی سبک و قابل حمل داشته که به آسانی نصب می شوند. این سیلندرها دارای پودر ABC FUREX هستند. این پودر، پودری غیرقابل نفوذ آب و گرد و غبار بوده و در اندازه های گوناگون موجود می باشد. مزیت این سیستم عدم نیاز به لوله کشی و تعمیر و نگهداری بوده و عمری مفید ( بیش از ۱۰ سال ) دارد.

تخلیه سیلندر توسط دستگاه مرکزی یا سنسور ( حسگر دما ) و به صورت الکتریکی انجام می‌گیرد. وقتی درون سیلندر فشار تولید شود، محفظه‌ی مخصوص باز شده و پودر داخل آن تخلیه می‌شود. پودر تخلیه شده زنجیره‌ی آتش را از بین می‌برد و محیط را خنک می‌کند. این پودر روی فضا پخش شده و به سرعت آتش را مهار می‌کند. سیلندرها در برابر ضربه مقاوم بوده و تخلیه پودر به صورت یکسان انجام می‌گیرد.

این سیستم مزیت‌های زیادی دارد، از جمله هزینه مناسب، سرعت بالا، تخلیه پودر به صورت یکسان، فاقد مواد سمی و عدم تاثیرگذاری منفی بر لایه ازون، عدم نیاز به لوله کشی یا تعمیر و نگهداری خاص و دشوار و قابل استفاده در هر دو محیط‌های باز و بسته.

روش‌های اطفا حریق

اطفاء حریق به سه روش انجام می‌گیرد. اما قبل از توضیح دادن این سه روش، بهتر از با مثلث آتش که امروزه آن را مربع آتش می‌نامند آشنا شویم.

مربع یا مثلث آتش

تا سالها پیش به مجموع سه عامل اصلی که باعث تولید آتش می‌شوند، مثلث آتش گفته می‌شد. اما ظاهراً در سالهای اخیر مهندسان یک عامل چهارم نیز به این مثلث اضافه کرده و آن را به مربع آتش تبدیل کرده‌اند. به منظور اطفای حریق در ساختمان، فقط لازم است یکی از این چهار پایه‌ی این مربع، حذف شود. مربع آتش عبارت است از : اکسیژن، سوخت، حرارت و واکنش‌های زنجیره‌ای.

حال، با توجه به توضیح مربع آتش، اطفاء و مهار کردن حریق به سه صورت انجام می‌گیرد.

1 - اطفاء حریق از طریق سرد کردن حریق ( قطع ضلع حرارت ): برای اطفاء حریق از طریق این روش، درجه حرارت را به زیر نقطه اشتعال رسانده و حریق را مهار می‌کنند.

2 - اطفاء حریق از طریق از بین بردن مواد قابل اشتعال ( جداسازی ): هنگامی که آتش سوزی گروه B ( مایعات ) و C ( گازها ) باشد، آتش را می‌توان با بستن شیر آنها مهار کرده و عملیات اطفاء حریق آغاز شود.

3 - اطفاء حریق از طریق خفه کردن حریق ( قطع ضلع اکسیژن ): برای اطفاء حریق از طریق این روش، اکسیژن محیط را کم می‌کنند. در این روش، اکسیژن باید به قدری تقلیل یابد که از ادامه و گسترش آتش سوزی جلوگیری به عمل آید. این کار از طریق گازهای خنثی نیز ( مثل گاز کربن دی اکسید ) نیز امکان پذیر است.

به طور کلی اطفاء حریق با سرد کردن و خفه کردن آتش و یا رقیق کردن هوا صورت می‌گیرد.

انواع آتش سوزی

گروه A - مواد خشک : این گروه رایج ترین نوع اتش سوزی بوده که از سوختن مواد جامدی مثل چوب، کاغذ، پارچه و سایر موادی که سوختن آن‌ها باعث به وجود آمدن خاکسترمی‌شود، تشکیل شده است. بهترین نوع مهار کردن این نوع آتش سوزی، استفاده از آب و سرد کردن می‌باشد.

گروه B - روغن‌ها : آتش سوزی مایعات قابل اشتعال متعلق به این بخش بوده و نکته حائز اهمیت اطفاء این نوع آتش سوزی، عدم ریختن آب بر آن می‌باشد؛ پرا که این مواد سبک بوده و با جاری شدن روی آب باعث گسترده شدن آتش می‌شوند. بهترین روش برای اطفاء این نوع آتش سوزی، استفاده از پودرهای شیمیایی برای حریق کوچک و استفاده از کف مکانیکی برای حریق بزرگتر می‌باشد.

گروه C - گازها : این گروه دو تعریف متفاوت و مجزا دارد. استاندارد آمریکایی این گروه، حریق‌های الکتریکی را شامل شده که خود شامل آتش سوزی تابلوهای برق، سیم کشی‌ها، تجهیزات الکتریکی و.. می‌شود. اما استاندارد اروپایی این گروه شامل گازهای اشتعالی مثل متان، بوتان، پروپان و… می‌باشد.

گروه D - فلزات : این گروه شامل حریق ناشی از فلزات قابل اشتعال مثل سدیم، پتاسیم، منیزیم و… می باشد که معمولاً فقط در مکان‌های خاصی مانند آزمایشگاه ها و مراکز تهیه مواد شیمیایی رخ می‌دهد. برای خاموش کردن آتش سوزی ناشی از این فلزات از ماسه %100 خشک و پودر خشک شیمیایی مخصوص فلزات استفاده می‌شود.

گروه E - الکتریکی : همانطور که ذکر کردیم، این گروه از آتش در استانداردهای اروپایی تعریف شده و منظور از آن، حریق‌های الکتریکی می‌باشد.

گروه F - روغن و چربی‌های آشپزخانه : این دسته بندی به تازگی اضافه شده و شامل آتش سوزی‌های چربی‌ها و روغن‌های پخت و پز می‌باشد.

آیین نامه سیستم اطفا حریق ساختمان

تجهیزات مورد نیاز برای سیستم های اطفا حریق در ساختمان های مسکونی ( با متراژ 1000 تا 5000 متر زیر بنا (5 تا 7 طبقه) )

سیستم اطفا حریق سینما و تئاتر

سیستم لوله کشی تر

کپسول آتش نشانی

سیستم اطفا حریق سقفی

سیستم اطفا حریق موزه و کتابخانه

سیستم لوله کشی تر

کپسول آتش نشانی

سیستم اطفا حریق گازی Fm 200

سیستم اطفا حریق بیمارستان و انبار

سیستم لوله کشی تر و خشک

کپسول آتش نشانی

سیستم اطفا حریق سقفی

سیستم اطفا حریق دیتاسنتر یا مرکز داده

در این مکان‌ها که تجهیزات الکتریکی زیادی وجود دارند، استفاده از سیستم اطفا حریق آبی ممکن نیست. پس چاره چیست؟

در زمان قدیم از هالون در مکان‌هایی که امکان استفاده از آب نبود استفاده میشد. اما با مرور زمان، مشخص شد که ازن با هالون آسیب می‌بیند و هالون هم، ناچاراً کنار گذاشته شد. اما حالا یک سیستم گازی وجود دارد که به راحتی می‌توان از آن در دیتاسنترها و مکان‌هایی که نمی‌توان از سیستم‌های اطفاء حریق آبی در آنها کمک گرفت، استفاده کرد. این سیستم گازی با کاهش اکسیژن آتش یا گرما کار می‌کند. مهم ترین مزیت این سیستم‌ها باقی نذاشتن هر گونه ردی پس از اطفاء می‌باشد. این ها، عوامل پاک کننده هستند. گازهای خنثی ( Inert Gas ) نیز دومین موادی هستند که برای استفاده در دیتاسنترها مورد استفاده قرار می‌گیرند. عوامل پاک کننده معمولاً منبع گرما را از بین برده و گازهای بی اثر اکسیژن را حذف می کنند. طراحی سیستم اطفا حریق بسیار مهم است. چرا که اگر سیستم های اطفای حریق شما به درستی طراحی شده باشد، حریق را پیش از گسترش آن مهار کرده و از خسارات مالی بیشتر جلوگیری می‌کند.

یکی از بهترین سیستم‌های دیتاسنترها سیستم اطفاء گازی FM200 می‌باشد. این دستگاه معمولاً با سیستم اعلام حریق VESDA که یک دستگاه تشخیص سریع دود می‌باشد است، مورد استفاده قرار می‌گیرد. طرز کار این سیستم بدین صورت است که : این دستگاه هوا را مورد بررسی قرار می‌دهخد و به محض تشخیص دود، اقدامات اطفاء حریق را شروع می‌کند.

سیستم‌های تشخیصی پیش از اقدام برای دیتاسنترها یا اتاق داده

سیستم‌های تشخیصی نوعی از سیستم اطفا حریق است که پیش از انجام اقدامات لازم برای مهار نمودن حریق، به صاحبان هشدارهایی ارسال می‌کند. انواع سیستم‌های اطفاء حریق تشخیصی پیش از اقدام :

سیستم اطفاء حریق تشخیصی بدون اتصال ( Non-interlock ) : این سیستم یک شیر یا ولو بوده که توسط یک سیستم تشخیصی ( مثل اسپرینکلر ) به محض تشخیص گرما، دود و… سیستم اطفاء حریق را فعال می‌کند.

سیستم اطفاء حریق تشخیصی تک اتصال ( Single-interlock ) : این آشکار ساز شیر آب را باز کرده و آب را وارد سیستم لوله کشی می‌کند. پس از این اقدام، اسپرینکلر فعال می‌شود.

اطفا حریق آبی

اطفا حریق گازی

آموت